Universal Monsters lub Universal Horror to franczyza obejmująca serię horrorów stworzonych przez Universal Studios w latach 1923–1960, choć są wśród nich także filmy innych gatunków, na przykład komedia Abbott i Costello spotykają Frankensteina. Wszystkie produkcje łączy obecność tak zwanego „potwora”, który jest humanoidalną postacią o nadludzkich umiejętnościach (Drakula, niewidzialny człowiek) lub pokracznym ciele (Quasimodo, upiór w operze). Do franczyzy zalicza się wszystkie filmy reklamowane przez Universal Studios logiem Universal Monsters; wszystkie filmy, które dzielą swoje uniwersum z filmami reklamowanymi tym logiem oraz znane w swoich czasach szerszej publiczności filmy grozy studia Universal. Przyjmuje się, że pierwszym filmem z serii był Dzwonnik z Notre Dame lub Upiór w operze. Oba są nieme i występuje w nich Lon Chaney. Universal Studios wprowadziło do kultury masowej wizerunki wielu powszechnie rozpoznawalnych dzisiaj potworów takich jak Drakula, Frankenstein, wilkołak, mumia, niewidzialny człowiek i potwór z Czarnej Laguny. Najczęściej grającymi aktorami w tych filmach byli Béla Lugosi, Boris Karloff i Lon Chaney Jr.
Historia Universal Monsters
Lata 20.
W 1923 roku Universal wyprodukował dramat Dzwonnik z Notre Dame z Lonem Chaneym w roli Quasimodo. Była to ekranizacja powieści Victora Hugo Katedra Marii Panny w Paryżu, która jednak znacząco różni się od oryginału ze względu na obowiązujący wówczas kodeks Haysa. Film nie był horrorem, ale filmowa postać Quasimodo była wielokrotnie kreowana na potwora wchodzącego w kanon franczyzy. Na przykład Universal Studios wypuściło na rynek figurkę Quasimodo, której opakowanie było oznaczone logiem Universal Monsters.
Dwa lata później, w 1925 roku Lon Chaney wystąpił w innym filmie studia Universal, tym razem w horrorze – Upiór w operze. Zagrał w nim tytułową rolę. Film był oparty na powieści Gastona Lerouxa. W tym filmie została odwzorowana Opéra Garnier. Plan filmowy został wykorzystany ponownie w remake’u z 1943 roku.
W latach 20. powstały też między innymi takie filmy jak Kot i kanarek (1927), Człowiek, który się śmieje (1928), Ostatnie ostrzeżenie (1929) oraz Ostatnie przedstawienie (1929). Wszystkie filmy o potworach powstałe w tej dekadzie były nieme.
Sprawdź swoją wiedzę na temat najpopularniejszych horrorowych złoczyńców w naszym quizie.
Lata 30.
Na początku lat 30. studio postanowiło zekranizować powieść Brama Stokera Drakula. W tytułową rolę miał wcielić się znany z Dzwonnika z Notre Dame oraz Upiora w Operze Lon Chaney, który jednak umarł na raka krtani w 1930 roku. Miała być to jego pierwsza rola w filmie dźwiękowym. Film Dracula ostatecznie powstał w 1931 roku, a tytułową rolę zagrał w nim Béla Lugosi, który był później wielokrotnie zatrudniany przez studio. Film okazał się wielkim sukcesem i postanowiono stworzyć kolejny horror z Bellą Lugosim w roli głównej. Miał być to Frankenstein. Jednak Lugosi odmówił gdy dowiedział się, że będzie miał charakteryzację zasłaniającą większość twarzy i nie będzie miał żadnych scen mówionych. Rolę przejął po nim Boris Karloff, który okazał się równie wartościowym aktorem dla studia i już rok później zagrał tytułową rolę w Mumii. Wszystkie trzy filmy – Dracula, Frankenstein i Mumia – były tak wielkim sukcesem kasowym, że zapoczątkowały całe serie. Znaczący udział w rozwoju filmów studia Universal o potworach miał Jack Pierce, który odpowiadał za charakteryzację w latach 30.
Następnie powstała trylogia filmów opartych na twórczości Edgara Allana Poe: Zabójstwa przy Rue Morgue (1932), Czarny kot (1934), Kruk (1935). We wszystkich trzech zagrał Béla Lugosi, a w dwóch ostatnich Boris Karloff.
Od 1935 Universal Studios zaczęło produkować kontynuacje swoich filmów: Narzeczona Frankensteina (1935), Syn Frankensteina (1939) i Córka Draculi (1936).
Lata 40.
W 1941 roku Universal Studios stworzyło film Wilkołak, który również doczekał się wielu kontynuacji. W rolę wilkołaka wcielił się Lon Chaney Jr. – syn Lona Chaneya, który dawniej również był gwiazdą Universal Monsters.
W 1943 roku studio nakręciło remake Upiora w operze z 1925 roku z Claude Rains w tytułowej roli.
W tej dekadzie powstały kontynuacje i crossovery klasycznych już filmów o potworach. Jednak aktorzy często zamieniali się rolami w kolejnych filmach. W Duchu Frankensteina (1942) Frankensteina zagrał Lon Chaney Jr., a we Frankenstein spotyka Człowieka Wilka (1943) Frankensteina zagrał Béla Lugosi, a wilkołaka Lon Chaney Jr. W synu Draculi (1943) Lon Chaney Jr. zagrał rolę hrabiego Draculi.
Kontynuowano też serię filmów o mumii, jednak żadna z nich nie był kontynuacją oryginału, gdyż nie nawiązywała w żaden sposób do wydarzeń z pierwszej części i nie występują w nich postacie z oryginalnej Mumii. Powstały między innymi Ręka mumii (1940) i Grobowiec mumii (1942).
Ostatecznie wszystkie klasyczne potwory z Universal Studios z wyjątkiem Mumii i niewidzialnego człowieka pojawiły się w filmie Dom Frankensteina (1944) i Dom Draculi (1945). Pod koniec dekady powstały także komedie z Abbottem i Costello, w której również pojawiły się klasyczne potwory wypromowanymi przez studio – Abbott i Costello spotykają Frankensteina (1948) i Abbott i Costello spotykają mordercę (1949). W kolejnej dekadzie pojawiło się więcej komedii o podobnym koncepcie.
Lata 50.
Na początku lat 50. kontynuowano serię z Abbottem i Costello. Pojawiły się Abbott i Costello spotykają niewidzialnego człowieka (1951), Abbott i Costello spotykają Jekylla i Hyde’a (1953) oraz Abbott i Costello spotykają mumię (1955). W 1953 wyprodukowano też skecz Abbott & Costello Meet the Creature from the Black Lagoon, który pojawił się w amerykańskim programie rozrywkowym The Colgate Comedy Hour.
W 1954 roku studio stworzyło film Potwór z Czarnej Laguny, który był też pierwszym filmem z ostatniej serii filmowej w tej franczyzie.
Mroczne Uniwersum
W 2013 roku studio zapowiedziało reboot serii o potworach. Filmy z nowej serii mają mieć wspólne uniwersum na wzór nowszych filmów Marvel Studios. Reboot miał się rozpocząć od filmu Dracula: Historia nieznana z 2014 roku, jednak po tym jak zebrał słabe recenzje wśród krytyków i nie sprostał oczekiwaniom finansowym studia, postanowiono, że reboot rozpocznie film Mumia. Jeszcze przed premierą pierwszego filmu studio ogłosiło, że tworzone przez nich uniwersum będzie nosiło nazwę Mroczne Uniwersum i planowane są rebooty filmów Frankenstein, Narzeczona Frankensteina, Niewidzialny człowiek, Wilkołak i Potwór z Czarnej Laguny, a w dalszej perspektywie Książę Dracula, Upiór w operze i Dzwonnik z Notre Dame. Mumia miała premierę 9 czerwca 2017 i miał przytłaczająco negatywne recenzje, a dochody z filmu nie zadowoliły studia. W związku z tym prace nad trzecim filmem, Narzeczona Frankensteina, zostały wstrzymane.
W 2020 roku premierę miał Niewidzialny człowiek, który dał niejako światełko w tunelu na to, że uniwersum będzie kontynuowane.
